Zagađenje vazduha je faktor rizika za nastajanje plućnih bolesti. Utiče na pogoršanje i pojavu astme, hronične obstruktivne bolesti pluća (HOBP), raka pluća, alergija i respiratornih infekcija. HOBP je sve češća bolest, predviđa se da će 2030. godine postati treći vodeći uzrok smrti, a prema podacima SZO od ove bolesti boluje 210 miliona ljudi širom svijeta.

Trebalo bi podsjetiti da je vazduh prozračna smješa prirodnih gasova i sitnih čestica koje imaju stalan sastav i koje se nalaze u stabilnoj ravnoteži. Do zagađenja vazduha dolazi kada se gasovi i mikroskopske čestice čađi i prašine oslobađaju u atmosferu, što izaziva promjenu prirodnog odnosa i koncentracije osnovnih komponenti vazduha.

Zagađenje vazduha sastoji se od sitnih čestica koje mogu biti prirodne i vještačke.

Uobičajeni zagađivači ambijentalnog vazduha su: čestice (PM), ozon, sumpor dioksid, azotni oksidi, ugljen monoksid i olovo.

Prema novijim istraživanjima procjenjuje se da fine čestice (PM 2,5) godišnje izazivaju 3,3 miliona smrti širom svijeta.

Nivo zagađenosti vazduha se razlikuje od faktora kao što su region, vremenske prilike i godišnje doba. Rizik od štetnih uticaja zavisi od trenutnog zdravstvenog stanja, vrste i koncentracije zagađivača i dužine izlaganja zagađenom vazduhu.

Uticaj zagđenog vazduha na sluznicu respiratornog sistema zavisi od koncentracije polutanata u vazduhu i dužine ekspozicije. Dokumentovani su zdravstveni rizici povezani sa česticama manjim od 10 i 2,5 mikrona (Âľm). Čestice veće od 5 Âľm, a manje od 10 Âľm se zadržavaju u gornjim disajnim putevima, a čestice manje od 2,5 Âľm se odlažu u perifernim disajnim putevima difuzijom. Zahvaljujući anatomskim i fiziološkim karakteristkama nosa i paranazalnih šupljina (filtracija čestica većih od 5 Âľm) u donji disajni put ulazi manja količina iritansa iz zagađenog vazduha. Ako irirtacija polutantima dugo traje može dovesti do oštećenja sluznice gornjeg disajnog puta i time im omogućiti slobodan ulazak u donje disajne puteve. Kod neprohodnosti nosa disanje se odvija na usta i time se omogućava direktan ulazak zagađenog vazduha do donjih disajnih puteva.

Patofiziološki mehanizmi, koji nastaju zbog iritacije zagađenim vazduhom u respiratornoj sluznici, podržavaju upalu i aktivaciju oksidativnog stresa, što dovodi do hroničnih oštećenja velikih i malih disajnih puteva, parenhima i krvnih sudova. Taj mehanizam karakterističan je za nastanak HOBP i raka pluća, kod kojih je osnovni uzrok aktivno pušenje, a dodatni aerozagađenje. Isti mehanizam pojačava bronhijalnu hipereaktivnost kod astmatičara i uzrokuje pogoršanje respiratornih simptoma, a u dugoročnom djelovanju smanjenje plućne funkcije.

Akutni efekti nastaju ubrzo nakon izlaganja visokoj koncentraciji zagađivača u vidu simptoma kao što su pečenje i suzenje očiju, kratak dah, kašalj, sviranje u grudima, akutne infekcije. Hronični efekti koji nastaju zbog dugotrajnog udisanja zagađenog vazduha dovode do učestalih bolesti poput astme, HOBP i raka pluća.

Osobe sa hroničnim respiratornim bolestima, kao što su HOBP i astma, takođe trudnice, djeca i stariji posebno su ranjivi na štetne efekte zagađivača.

Da bi se smanjili štetni efekti zagađenja spoljnjeg vazduha ljudi treba da budu svjesni lokalnog kvaliteta vazduha i da preduzmu dodatne mjere kao što su smanjenje vremena provedenog na otvorenom i nošenje maski kada je to potrebno. Treba izbjegavati boravak u blizini prometnih saobraćajnica, naročito u vrijeme gužvi. Kada se nalazimo u automobilu držati prozore zatvorene i podesiti klima uređaj da reciklira vazduh u automobilu. Jedna od preventivnih mjera je i izbjegavanje napornog vježbanja na otvorenom kada je koncentracija čestica u vazduhu velika. Za astmatičare i oboljele od HOBP se savjetuje redovno korišćenje propisane terapije.

Udisanje zagađenog vazduha može biti opasno za zdravlje kao pasivno pušenje. Naravno i u ovim okolnostima aktivno pušenje je glavni faktor rizika za nastanak plućnih bolesti, pa se preporučuje prestanak pušenja.

Kako je disanje osnovna funkcija potrebna za održavanje života, svi moramo dati doprinos da vazduh koji udišemo bude što kvalitetniji.

---

Skala zagađenja
Prema skali indeksa kvaliteta vazduha AQI, dobrim se smatra vrijednost PM 2,5 od 0 do 50, umjereno dobrim od 51 do 100. Indeks od 100 do 150 smatra se nezdravim za osjetljivu populaciju (djeca, stariji i hronični bolesnici). Vazduh sa AQI indeksom od 151 do 200 se ocjenjuje kao nezdrav, a sa indeksom 201 do 300 vrlo nezdrav.